Ένας ακόμη μύστης της Ψαλτικής Τέχνης από τη χορεία των Βατοπαιδινών μουσικών είναι και ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος. Χίος στην καταγωγή όπως ο ίδιος μαρτυρεί στα αυτόγραφά του, ” παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου μουσικού, Χίου”, ζει και ακμάζει στη μονή Βαταπαιδίου στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα. Διακρίθηκε ως μουσικοδιδάσκαλος, με σημαντικότερο μαθητή τον Ματθαίο Εφέσιο, ως μελοποιός και βιβλιοθηκάριος.
Στη βιβλιοθήκη του Βατοπαιδίου φυλάσσονται δύο κώδικες γραμμένοι από τον Ιωαννίκιο και ένας σύμμεικτος, ο οποίος περιέχει ορισμένα φύλλα γραμμένα από τον ίδιο, στα οποία περιέχονται κυρίως δικές του μελοποιήσεις. Τα χειρόγραφα αυτά είναι οι κώδικες αρ. 1252, 1254 και 151. Ο πρώτος είναι ένα Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο του Πέτρου Πελοποννησίου, ο πρώτος κώδικας στη συλλογή των μουσικών χειρογράφων της βιβλιοθήκης Βατοπαιδίου, ο οποίος είναι αχρονολόγητος. Σ’ αυτόν περιέχεται η ανωτέρω πληροφορία περί της καταγωγής του Ιωαννικίου, όπου διαβάζουμε τα εξής ενδιαφέροντα “από το ιδιόχειρον του μακαρίτου Πέτρου του Βυζαντίου, πλουσιότατον από του Πελοποννησίου”. Οι πληροφορίες αυτές βοηθούν ταυτόχρονα στην κατά προσέγγιση χρονολόγηση του χειρογράφου, εφόσον γνωρίζουμε ότι ο αναφερόμενος ως μακαρίτης, Πρωτοψάλτης της Μ.τ.Χ.Ε. , Πέτρος ο Βυζάντιος, απεβίωσε κατά το 1808, επομένως το χειρόγραφο τοποθετείται στις πρώτες δύο δεκαετίες του 19ου αιώνα, και μας δείχνουν ακόμη την σχέση του βιογραφουμένου με τον Πέτρο. Είναι πολύ πιθανόν ο Ιωαννίκιος να είναι μαθητής του Βυζαντίου και για τον λόγο αυτό να είχε πρόσβαση στα αυτόγραφα του δασκάλου του.
Την άποψη αυτή ενισχύει και σημείωμα του Ματθαίου Βατοπαιδινού σε αυτόγραφο κώδικά του (στην παλαιά σημειογραφία), της μονής Καρακάλου, στον οποίο αναφέρει “εξηγηθέντες νεωστί κατά την παράδοσιν του Βυζαντίου κύρ Πέτρου Πρωτοψάλτου, μετά πλείστης επιμελείας παρ’ εμού του εν μοναχοίς ελαχίστου Μελετίου Εφεσίου, του μετονομασθέντος Ματθαίου Βατοπαιδινού, εξηγήθηκαν δε εν έτει αωια´ (1811), καθώς παρ᾽ αυτού του Πρωτοψάλτου ταις επαραδόθη ο εμός διδάσκαλος “.
Κάτω από τη φράση "ο εμός διδάσκαλος" πρέπει μάλλον να εννοηθεί ο Ιωαννίκιος (αυτόν αναφέρει σε πολλά χειρόγραφά του και μάλιστα στον κώδικα Βατοπαιδίου αρ. 1365, γραμμένο με την προ του 1814 σημειογραφία, σημειώνει σε κολοφώνα, "…παρ’ εμού του εν μοναχοίς ελαχίστου Μελετίου, και θεωρηθέντος παρά του μουσικοτάτου διδασκάλου κυρίου Ιωαννικίου".
Διδάχθηκε λοιπόν ο Ιωαννίκιος την τέχνη των εξηγήσεων από τον Πέτρο και την μετέδωσε με την σειρά του στον Ματθαίο, ο οποίος αναδείχθηκε ένας από τους πιο αξιόλογους εξηγητές. Ο πρώτος λοιπόν αυτός κώδικας στη σειρά, είναι προφανώς ο τελευταίος που φιλοτέχνησε ο Ιωαννίκιος, πράγμα που είναι καταφανές από τον τρόπο γραψίματος στον οποίο παρουσιάζεται η σταδιακή πρόοδος του γραφέα.
Ο άλλος κώδικας Βατοπαιδίου αρ. 1254, είναι ένα ογκώδες χειρόγραφο με πλούσιο υλικό, όχι όμως διατεταγμένο με αυστηρή ακολουθία. Περιέχει Αναστασιματάριον, πλήρες Δοξαστάριον και Ειρμολόγιον Καταβασιών του Πέτρου Πελοποννησίου, Ανθολογία των νέων διδασκάλων, Μαθηματάριον νέο, Κρατηματάριο και τέλος, το οικηματάριο του Αναστασίου Ραψανιώτου.
Υπάρχουν στο χειρόγραφο δύο σημειώματα, το πρώτο είναι ημιτελές και έχει ως εξής "τέλος της ανθολογίας παρά του ιδιοχείρου Πέτρου Βυζαντίου, εγράφη η παρούσα ανθολογία", και το δεύτερο, στο τέλος του βιβλίου, σημειώνεται ότι "εγράφη παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου μουσικού". Ο κώδικας αυτός είναι επίσης αχρονολόγητος, βάσει όμως των ονομάτων των συνθετών και κυρίως του Ιακώβου του Πρωτοψάλτου και του Αναστασίου Ραψανιώτου, ο οποίος γνωρίζουμε ότι τόνισε τους οίκους το 1782, μπορούμε να τοποθετήσουμε το χειρόγραφο λίγο πριν το 1800.
Υπάρχουν στο χειρόγραφο δύο σημειώματα, το πρώτο είναι ημιτελές και έχει ως εξής "τέλος της ανθολογίας παρά του ιδιοχείρου Πέτρου Βυζαντίου, εγράφη η παρούσα ανθολογία", και το δεύτερο, στο τέλος του βιβλίου, σημειώνεται ότι "εγράφη παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου μουσικού". Ο κώδικας αυτός είναι επίσης αχρονολόγητος, βάσει όμως των ονομάτων των συνθετών και κυρίως του Ιακώβου του Πρωτοψάλτου και του Αναστασίου Ραψανιώτου, ο οποίος γνωρίζουμε ότι τόνισε τους οίκους το 1782, μπορούμε να τοποθετήσουμε το χειρόγραφο λίγο πριν το 1800.
Εκτός όμως από την αντιγραφή και τη διδασκαλία ο Ιωαννίκιος ασχολήθηκε και με τη σύνθεση. Μελοποίησε ανοιξαντάρια σύντομα, τα οποία σώζονται αυτόγραφα στον κώδικα Βατοπαιδίου αρ. 1511, δύο φορές· πρώτα με την ένδειξη "παρ’ εμού Ιωαννικίου ιερομονάχου Βατοπαιδινού", από τα οποία λείπουν οι τελευταίοι πέντε στίχοι. Παρακάτω στο φύλλο 34 και εξής, αρχίζει πλήρης η σειρά με την αναγραφή "πόνημα Ιωαννικίου Βατοπαιδινού". Εκτός από τα ανοιξαντάρια, μελοποίησε δύο μαθήματα, το ένα στην εορτή της Αναλήψεως και το δεύτερο στην εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Το πρώτο είναι σε ήχο τέταρτο, Δώμεν τώ Θεώ μεγαλωσύνην, όπως και το άλλο, το οποίο είναι ο πρώτος οίκος των Χαιρετισμών της Παναγίας, Άγγελος Πρωτοστάτης. Των δύο μαθημάτων δεν έχουν επισημανθεί τα αυτόγραφα, αλλά τα έχουμε στη νέα γραφή από εξηγήσεις του Ματθαίου Βατοπαιδινού.
Πηγή: Ιερά Μονή Βατοπαιδίου
Πηγή: Ιερά Μονή Βατοπαιδίου
