Ο Ματθαίος μοναχός Βατοπαιδινός, γνωστός ως Ματθαίος Εφέσιος (ή Μελέτιος Εφέσιος βλ. παρακάτω), λόγω του τόπου καταγωγής του, γεννήθηκε στο Κουσάντασι της Μικράς Ασίας, κοντά στην Έφεσσο, στα 1774. Από πληροφορίες που μας παρέχει ο ίδιος για τη ζωή του, μέσα από την αλληλογραφία του που σώζεται στο αρχείο της μονής, μαθαίνουμε, ότι ήταν γιος του ιερέα Γεωργίου. Το όνομα Ματθαίος είναι αυτό που έλαβε πιθανώς κατά την κουρά του σε μεγαλόσχημο μοναχό, αφού ο ίδιος μαρτυρεί σε αυτόγραφο κώδικα του στα 1811 “παρ’ εμού του εν μοναχοίς ελαχίστου Μελετίου Εφεσίου, του μετονομασθέντος Ματθαίου Βατοπαιδινού”.
Γνωρίζουμε ότι ο Ματθαίος διέμεινε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη για να ολοκληρώσει τις μουσικές σπουδές του. Δεν είναι όμως βέβαιο ποια χρονική περίοδο βρισκόταν εκεί και σε ποιούς μαθήτευσε. Πιθανότατα διδάχθηκε την παλαιά γραφή από τον Πρωτοψάλτη Πέτρο τον Βυζάντιο και τη νέα μουσική σημειογραφία από τους διδασκάλους Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα και Γρηγόριο Πρωτοψάλτη. Ο ίδιος ο Ματθαίος αναφέρει σ’ ένα κώδικά του ως διδάσκαλό του και τον ιερομόναχο Ιωαννίκιο Βατοπαιδινό.
Από τους πολλούς μαθητές του, όπως συχνά αναφέρει ο ίδιος “πρός χρήσιν των ημετέρων μαθητών”, ξεχωρίζει και είναι γνωστός ο Γρηγόριος μοναχός, πρωτοψάλτης της μονής Βατοπαιδίου. Ο μουσικοδιδάσκαλος όμως Ματθαίος όντας ανήσυχο πνεύμα ασχολήθηκε και διακρίθηκε σε όλους σχεδόν τους τομείς της εκκλησιαστικής μουσικής. Ξεχωρίζει το πλούσιο κωδικογραφικό του έργο, το εξηγητικό, καθώς και το μελοποιητικό. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπισθεί τουλάχιστον 40 κώδικες γραμμένοι από το χέρι του Ματθαίου και πολλοί άλλοι που περιέχουν μέλη του. Οι πρώτοι κώδικές του είναι γραμμένοι με την προ του 1814 μουσική σημειογραφία, ενώ το μεγαλύτερο μέρος έχει γραφτεί με την νέα Μέθοδο, που και ο ίδιος χαρακτηρίζει “καλλίστην, σαφεστάτην και εύκολην”. Το μελοποιητικό έργο του Ματθαίου είναι και αυτό ευρύ και πρωτότυπο. Έχει συνθέσει έργα του κλασικού ρεπερτορίου όπως μαθήματα, κοινωνικά, χερουβικά, πολυελέους, αλλά και νεώτερα μελοποιήματα όπως Άξιόν εστιν, καταβασίες, απολυτίκια και προσόμοια.
Πηγή: Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου
Βιβλιογραφία
• Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, «Η συμβολή των αγιορειτών πατέρων στην ψαλτική τέχνη στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αι.», στο: Άγιον Όρος. Πνευματικότητα και Ορθοδοξία - Τέχνη. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σ. 55-69. Θεσσαλονίκη 2006
Γνωρίζουμε ότι ο Ματθαίος διέμεινε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη για να ολοκληρώσει τις μουσικές σπουδές του. Δεν είναι όμως βέβαιο ποια χρονική περίοδο βρισκόταν εκεί και σε ποιούς μαθήτευσε. Πιθανότατα διδάχθηκε την παλαιά γραφή από τον Πρωτοψάλτη Πέτρο τον Βυζάντιο και τη νέα μουσική σημειογραφία από τους διδασκάλους Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα και Γρηγόριο Πρωτοψάλτη. Ο ίδιος ο Ματθαίος αναφέρει σ’ ένα κώδικά του ως διδάσκαλό του και τον ιερομόναχο Ιωαννίκιο Βατοπαιδινό.
Από τους πολλούς μαθητές του, όπως συχνά αναφέρει ο ίδιος “πρός χρήσιν των ημετέρων μαθητών”, ξεχωρίζει και είναι γνωστός ο Γρηγόριος μοναχός, πρωτοψάλτης της μονής Βατοπαιδίου. Ο μουσικοδιδάσκαλος όμως Ματθαίος όντας ανήσυχο πνεύμα ασχολήθηκε και διακρίθηκε σε όλους σχεδόν τους τομείς της εκκλησιαστικής μουσικής. Ξεχωρίζει το πλούσιο κωδικογραφικό του έργο, το εξηγητικό, καθώς και το μελοποιητικό. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπισθεί τουλάχιστον 40 κώδικες γραμμένοι από το χέρι του Ματθαίου και πολλοί άλλοι που περιέχουν μέλη του. Οι πρώτοι κώδικές του είναι γραμμένοι με την προ του 1814 μουσική σημειογραφία, ενώ το μεγαλύτερο μέρος έχει γραφτεί με την νέα Μέθοδο, που και ο ίδιος χαρακτηρίζει “καλλίστην, σαφεστάτην και εύκολην”. Το μελοποιητικό έργο του Ματθαίου είναι και αυτό ευρύ και πρωτότυπο. Έχει συνθέσει έργα του κλασικού ρεπερτορίου όπως μαθήματα, κοινωνικά, χερουβικά, πολυελέους, αλλά και νεώτερα μελοποιήματα όπως Άξιόν εστιν, καταβασίες, απολυτίκια και προσόμοια.
Πηγή: Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου
Βιβλιογραφία
• Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, «Η συμβολή των αγιορειτών πατέρων στην ψαλτική τέχνη στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αι.», στο: Άγιον Όρος. Πνευματικότητα και Ορθοδοξία - Τέχνη. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σ. 55-69. Θεσσαλονίκη 2006
• Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, «Νέα στοιχεία για το μουσικό έργο του μοναχού Μελετίου-Ματθαίου του Εφεσίου, Βατοπαιδινού (α’ μισό του 19ου αιώνος)», Αφιερωματικός Τόμος εις μνήμην Δημήτρη Θέμελη (1931-2017), σ. 21-31. Θεσσαλονίκη 2022
• Ματθαίος Βατοπαιδινός ο Εφέσιος, «Η Πανηγυρική», τόμ. Α´ και Β´. έκδ. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2019 (δείγμα)
• Ματθαίος Βατοπαιδινός. Εισαγωγή στον βίο και το έργο του, έκδ. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2019
Εργογραφία
• Δοξαστικό των Αποστίχων του εσπερινού της Μεγάλης Παρασκευής, ήχος πλ. α΄
• Αναστάσιμα Ευλογητάρια, όπως τα ψάλλουν ιδιαίτερα στο Βατοπαίδι, ήχος πλ. α΄
• Κοινωνικό Γεύσασθε και ίδετε της Προηγιασμένης, ήχος πλ. β΄
• Νυν αι Δυνάμεις, ήχος βαρύς
• Ο αναβαλλόμενος φως ως ιμάτιον, Στιχηρό ιδιόμελο της λιτής των Θεοφανείων, στιχηραρικός, ήχος δ΄ άγια
• Σε τον αναβαλλόμενον, το φως, ήχος πλ. α´
• Των οσίων πατέρων ο χορός, Δοξαστικό των Αίνων της εορτής των Αγιορειτών Πατέρων, ήχος πλ. δ´
• Μυστήριον ξένον. Αργή καταβασία
• Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου, Απολυτίκιο των Θεοφανείων σε αργό μέλος, ήχος α´
• Ο ουρανός και η γη, ήχος α΄
• Μοναστών τα συστήματα, Εσπερινό προσόμιο τηε εορτής των Αγιορειτών Πατέρων, ήχος δ´, λέγετος
• Χαίρει ο ουρανός και η γη, Προσόμοιο Αποστίχων των Εισοδίων, ήχος πλ. α´, σε αργό ειρμολογικό μέλος
Για αναλυτικό κατάλογο των έργων του βλ. Ματθαίος Βατοπαιδινός, Βατοπαιδινή Μουσική Βίβλος «Η Πανηγυρική Α´», Περιεχόμενα
• Ματθαίος Βατοπαιδινός ο Εφέσιος, «Η Πανηγυρική», τόμ. Α´ και Β´. έκδ. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2019 (δείγμα)
• Ματθαίος Βατοπαιδινός. Εισαγωγή στον βίο και το έργο του, έκδ. Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος 2019
Εργογραφία
• Δοξαστικό των Αποστίχων του εσπερινού της Μεγάλης Παρασκευής, ήχος πλ. α΄
• Αναστάσιμα Ευλογητάρια, όπως τα ψάλλουν ιδιαίτερα στο Βατοπαίδι, ήχος πλ. α΄
• Κοινωνικό Γεύσασθε και ίδετε της Προηγιασμένης, ήχος πλ. β΄
• Νυν αι Δυνάμεις, ήχος βαρύς
• Ο αναβαλλόμενος φως ως ιμάτιον, Στιχηρό ιδιόμελο της λιτής των Θεοφανείων, στιχηραρικός, ήχος δ΄ άγια
• Σε τον αναβαλλόμενον, το φως, ήχος πλ. α´
• Των οσίων πατέρων ο χορός, Δοξαστικό των Αίνων της εορτής των Αγιορειτών Πατέρων, ήχος πλ. δ´
• Μυστήριον ξένον. Αργή καταβασία
• Εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου, Απολυτίκιο των Θεοφανείων σε αργό μέλος, ήχος α´
• Ο ουρανός και η γη, ήχος α΄
• Μοναστών τα συστήματα, Εσπερινό προσόμιο τηε εορτής των Αγιορειτών Πατέρων, ήχος δ´, λέγετος
• Χαίρει ο ουρανός και η γη, Προσόμοιο Αποστίχων των Εισοδίων, ήχος πλ. α´, σε αργό ειρμολογικό μέλος
Για αναλυτικό κατάλογο των έργων του βλ. Ματθαίος Βατοπαιδινός, Βατοπαιδινή Μουσική Βίβλος «Η Πανηγυρική Α´», Περιεχόμενα
