Ο ιερομόναχος Νικηφόρος-Νικόλαος Δοχειαρίτης υπήρξε μια μεγάλη μορφή του αγιορειτικού μοναχισμού στον τομέα της εκκλησιαστικής μουσικής κατά τον 19ο αι. Εμφανίζεται στο προσκήνιο ως ιερομόναχος και ψάλτης τις πρώτες δύο δεκαετίες του αιώνα, ενώ στη συνέχεια μέχρι και το θάνατό του, το 1845 ή 1846, παραμένει με τη φήμη του ταχύτατου και παραγωγικού γραφέα χειρογράφων κωδίκων εκκλησιαστικής μουσικής, του εμβριθούς διδασκάλου της ψαλτικής τέχνης, αλλά κυρίως, του ικανού και έγκριτου εξηγητού της παλαιάς μουσικής σημειογραφίας.
Μιχαήλ Στρουμπάκης
Ο Νικόλαος Δοχειαρίτης, γιος του Ιωάννου Πρωτοπαππά, γεννήθηκε στην Ομβριακή Φθιώτιδας το 1781 και κοιμήθηκε στο Άγιον Όρος το 1845 ή το 1846.
Ανήκε στη μονή Δοχειαρίου, αλλά έζησε για μεγάλο διάστημα και στις Καρυές, γνωστός και ως Νικηφόρος.
Ο Νικόλαος-Νικηφόρος Δοχειαρίτης είναι μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της αγιορείτικης και ευρύτερης ψαλτικής παράδοσης του 19ου αιώνα. Η καταγωγή του γίνεται γνωστή από τον κώδικα Ζητειών της μονής Δοχειαρίου, όπου στο φ. 256ν αναφέρεται: «Έτος 1830 παράδοσις του πα(πα) κυρ νηκιφόρ(ου) ψάλτ(ου) δομοκυότ(ου) χορίον Ομβριακή λεγόμενον. Έδοσεν εις το μοναστήριον γρ(όσια) 2500 από ζητείαν».
Η μουσική του δράση τοποθετείται στο διάστημα 1820- 1840 και διασώζονται πάνω από 50 μουσικοί κώδικες διάσπαρτοι στο Άγιον Όρος και στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο.
Η μουσική του προσφορά έγκειται στο ότι :
• Μετέγραψε μεγάλο όγκο μουσικών κειμένων σε σημειογραφία καταληπτή και αναλυτική. Συνέχισε τη διάδοση των παλαιών μελών στη νέα μουσική γραφή, διότι ήταν γνώστης τού πριν από το 1814 παλαιού μουσικού συστήματος, αλλά και του νέου, που υφίσταται μέχρι τις μέρες μας.
• Διέπρεψε στη διδασκαλία της βυζαντινής μουσικής στο χώρο του Αγίου Όρους, ιδρύοντας δικό του μουσικοδιδασκαλείο.
• Μελοποίησε πολυελέους, χερουβικά, μαθήματα, ιδιόμελα, οκτάηχα απολυτίκια για τις δεσποτικές και θεομητορικές εορτές κ.α., που καταδεικνύουν μία ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα.
Ο Νικόλαος συγκαταλέγεται ανάμεσα στους τέσσερεις Αγιορείτες εξηγητές: τον Ματθαίο Βατοπαιδινό, τον Ιωάσαφ Διονυσιάτη και τον Θεοφάνη Παντοκρατορινό.
Στο αρχείο της μονής Δοχειαρίου υπάρχουν δύο χειρόγραφες επιστολές προς τον Νικόλαο από τον συγγενή του ιερέα Παναγιώτη Πρωτοπαππά του 1834. Στο γράμμα του ιερέα Παναγιώτη αναφέρεται το όνομα Σακελλαρίου, όπως αναφέρεται και στους εκλογικούς καταλόγους του 1883: Παναγιώτης Πρωτοπαππάς ή Σακελλαρίου.
Βιβλιογραφία
• Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, «Η συμβολή των αγιορειτών πατέρων στην ψαλτική τέχνη στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αι.», στο: Άγιον Όρος. Πνευματικότητα και Ορθοδοξία - Τέχνη. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σ. 55-69. Θεσσαλονίκη 2006
• Στρουμπάκης Μιχαήλ, Νικόλαος Δοχειαρίτης· ο Αγιορείτης εξηγητής και διδάσκαλος της εκκλησιαστικής μουσικής (1781-1846;)
• Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, «Η συμβολή των αγιορειτών πατέρων στην ψαλτική τέχνη στα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αι.», στο: Άγιον Όρος. Πνευματικότητα και Ορθοδοξία - Τέχνη. Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, σ. 55-69. Θεσσαλονίκη 2006
• Στρουμπάκης Μιχαήλ, Νικόλαος Δοχειαρίτης· ο Αγιορείτης εξηγητής και διδάσκαλος της εκκλησιαστικής μουσικής (1781-1846;)
• Στρουμπάκης Μιχαήλ, Νικόλαος Δοχειαρίτης και η συμβολή του στην ψαλτική τέχνη. Αθήνα 2007
• Στρουμπάκης Μιχάλης, «Ο Νικόλαος Δοχειαρίτης και οι προσαρμογές ελληνικών
Εκκλησιαστικών μελωδιών στη σλαβωνική λειτουργική γλώσσα», Byzantine Musical Culture, First International Conference of the American Society of Byzantine Music and Hymnology, September 10th–15th, 2007, Athens, σ. 486–519
• Στρουμπάκης Μιχάλης, «Ο Νικόλαος Δοχειαρίτης και οι προσαρμογές ελληνικών
Εκκλησιαστικών μελωδιών στη σλαβωνική λειτουργική γλώσσα», Byzantine Musical Culture, First International Conference of the American Society of Byzantine Music and Hymnology, September 10th–15th, 2007, Athens, σ. 486–519
Εργογραφία
Για αναλυτική εργογραφία βλ.: Από τη διδακτορική διατριβή του Μιχαήλ Στρουμπάκη, Νικόλαος Δοχειαρίτης και η συμβολή του στην ψαλτική τέχνη, κεφάλαιο: Αναλυτική καταγραφή των συνθέσεων.
Συμπληρωματικοί σύνδεσμοι (διάφορα)
