Ο Κάλλιστος ιερομόναχος Βατοπαιδινός ακμάζει κατά το α´ μισό του 18ου αιώνα. Υπάρχει μία σχετική σύγχυση γύρω από το όνομά του, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι δεν μαρτυρείται πάντοτε ως Βατοπαιδινός. Φυσικά το πράγμα είναι σύνηθες, καθόσον δεν είχαν όλοι οι γραφείς των κωδίκων τις ίδιες πληροφορίες για τους μελοποιούς των οποίων τα έργα αντέγραφαν ή χάριν συντομίας αποσιωπούσαν κάποια στοιχεία περιττά κατά τη γνώμη τους.
Στον Κάλλιστο, υπό τον τίτλο του Βατοπαιδινού, αποδίδεται επώνυμα μόνο ένας καλοφωνικός ειρμός σε ήχο πρώτο Ο άγγελος εβόα, από τα μέσα του 18ου αιώνα. Σε δύο από τους τρεις κώδικες στους οποίους συναντάμε τον ανωτέρω ειρμό και συγκεκριμένα στα χειρόγραφα Ξηροποτάμου αρ. 380 του έτους 1759 και Δοχειαρίου αρ. 376 των μέσων του 18ου αιώνα, ο γραφέας είναι ο Λαυρέντιος ιερομόναχος Σιμωνοπετρίτης. Ο ίδιος αυτός γραφέας μερικές δεκαετίες πρίν, στα 1712, ως ιεροδιάκονος τότε, γράφει “διά χειρός εμού του ευτελούς λαυρεντίου ιεροδιακόνου, μαθητού κυρίου Καλλίστου ιερομονάχου του μουσικού…”, (Αγίου Παύλου, αρ. χφ 11, σελ. 430). Ως μαθητής λοιπόν του Καλλίστου ο Λαυρέντιος, παρουσιάζει δύο φορές ένα μέλος του δασκάλου του που σπάνια συναντιέται. Παρενθετικά, θέλοντας να δείξουμε μια “μουσική συγγένεια”, παρουσιάζουμε και δύο μαθητές του Λαυρεντίου: τον Θεόκλητο μοναχό και τον Παΐσιο ιερομόναχο. Στον κώδικα Δοχειαρίου αρ. 332, που γράφτηκε σε συνεργασία του Θεοκλήτου με τον Παΐσιο σε δύο περιόδους (1760, 1764), αναφέρεται ο Κάλλιστος συνολικά τέσσερις φορές. Τον παρουσιάζει με τις επωνυμίες “κύρ Καλλίστου του Προύσαλλη”, “Καλλίστου ιερομονάχου του Προύσαλλη”, Καλλίστου ιερομονάχου”, και τέλος “Καλλίστου ιερομονάχου και διδασκάλου του διδασκάλου μου”. Από τα ανωτέρω, εκτός του ότι αποδεικνύεται αυτό που αναφέραμε πιο πάνω, για την άνεση και την ποικιλία με την οποία χρησιμοποιούνται οι επωνυμίες των μελοποιών, παρέχονται πολύ σημαντικές πληροφορίες για τον Κάλλιστο. Πρώτον, μαθαίνουμε τον τόπο καταγωγής του που είναι η Προύσα. Δεύτερον και σημαντικότερον, ότι ο Κάλλιστος είναι ο δάσκαλος του διδασκάλου του Θεοκλήτου, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Λαυρέντιο, πράγμα που αναφέρει πιο πάνω στην δοξολογία του Γερμανού Νέων Πατρών “καλλωπισθείσα υπό Λαυρεντίου ιερομονάχου και ημετέρου διδασκάλου”. Με την επωνυμία αυτή τον παρουσιάζει και στον κώδικα Ιβήρων αρ. 983 του 1762 “κύρ Καλλίστου ιερομονάχου και διδασκάλου του διδασκάλου μου”, σε ένα μάθημα της Πεντηκοστής. Όσον αφορά στον Παΐσιο, όπως ο ίδιος δηλώνει στον κώδικα Δοχειαρίου αρ. 332 “Πατώ κύρ Παισΐου εκ χώρας πέλλοντος, μαθητού Θεοκλήτου του μουσικού” είναι μαθητής του Θεοκλήτου και είναι και αυτός Γαννοχωρίτης. Αξιοσημείωτο ακόμη είναι ότι ο Θεόκλητος είναι και εξηγητής του χερουβικού του πρώτου ήχου του Καλλίστου “κύρ Καλλίστου ιερομονάχου του Προύσαλη, καλωπισθέν και εξηγηθέν παρ’ εμού Θεοκλήτου του μοναχού” (Κουτλουμουσίου, αρ. χφ 446, φ. 192r), χερουβικό το οποίο στον κώδ. ΕΒΕ-ΜΠΤ αρ. 810 του 1789, φέρεται ως “εξήγημα Θεοδούλου μοναχού”.
Συνοψίζοντας λοιπόν έχουμε ως άμεσο μαθητή του Καλλίστου τον Λαυρέντιο ιερομόναχο, ο οποίος με τη σειρά του είναι δάσκαλος του Θεοκλήτου μοναχού, του δασκάλου του Παϊσίου ιερομονάχου. Βρίσκουμε όμως ακόμη ένα μαθητή του Καλλίστου, γραφέα του κώδικα της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού Suppl.gr 1135, ανθολογία, τον Θεοφάνη ιερομόναχο στην εποχή γύρω στα 1730-1750.
Μέχρι στιγμής είναι γνωστά επτά έργα του Καλλίστου. Έχει τονίσει ένα χερουβικό σε ήχο πρώτο τετράφωνο, ένα κοινωνικό Αινείτε σε ήχο επίσης πρώτο τετράφωνο, δύο καλοφωνικούς ειρμούς του πρώτου ήχου Ο άγγελος εβόα, και του τετάρτου ήχου Εσείσθησαν λαοί, ένα κοινωνικό Εις πάσαν την γην σε ήχο πλάγιο του τετάρτου και αυτό και τέλος ένα στιχηρό μάθημα σε ήχο της εορτής.
Έχουν επισημανθεί ακόμη δύο χρονολογημένα αυτόγραφα του Καλλίστου, από τα οποία το ένα βρίσκεται στην ΕΒΕ με αριθμό 2213, ένα Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο, του έτους 1764 και το άλλο στην άλλοτε Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων με αριθμό 3, το οποίο είναι στιχηράριο, του έτους 1705.
Έχουμε λοιπόν ένα ακόμη παράδειγμα με τον ιερομόναχο Κάλλιστο, ενός μεγάλου βατοπαιδινού μουσικού με πολλαπλό έργο και προσφορά, είτε ως διδασκάλου, είτε ως μελοποιού, είτε ακόμη ως γραφέα. Ένα ακόμη παράδειγμα που μεγαλώνει την ευθύνη “ημών” των διαδόχων του, Βατοπαιδινών μουσικών έναντι της ψαλτικής τέχνης καθ’ όλον.
Πηγή: Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου
Εργογραφία
• Χερουβικό, ήχος α´ τετράφωνος
Καλοφωνικοί ειρμοί
• Ο άγγελος εβόα, ήχος α´
• Εσείσθησαν λαοί, ήχος δ´
Κοινωνικά
• Αινείτε τον Κύριον, ήχος α´ τετράφωνος
Στον Κάλλιστο, υπό τον τίτλο του Βατοπαιδινού, αποδίδεται επώνυμα μόνο ένας καλοφωνικός ειρμός σε ήχο πρώτο Ο άγγελος εβόα, από τα μέσα του 18ου αιώνα. Σε δύο από τους τρεις κώδικες στους οποίους συναντάμε τον ανωτέρω ειρμό και συγκεκριμένα στα χειρόγραφα Ξηροποτάμου αρ. 380 του έτους 1759 και Δοχειαρίου αρ. 376 των μέσων του 18ου αιώνα, ο γραφέας είναι ο Λαυρέντιος ιερομόναχος Σιμωνοπετρίτης. Ο ίδιος αυτός γραφέας μερικές δεκαετίες πρίν, στα 1712, ως ιεροδιάκονος τότε, γράφει “διά χειρός εμού του ευτελούς λαυρεντίου ιεροδιακόνου, μαθητού κυρίου Καλλίστου ιερομονάχου του μουσικού…”, (Αγίου Παύλου, αρ. χφ 11, σελ. 430). Ως μαθητής λοιπόν του Καλλίστου ο Λαυρέντιος, παρουσιάζει δύο φορές ένα μέλος του δασκάλου του που σπάνια συναντιέται. Παρενθετικά, θέλοντας να δείξουμε μια “μουσική συγγένεια”, παρουσιάζουμε και δύο μαθητές του Λαυρεντίου: τον Θεόκλητο μοναχό και τον Παΐσιο ιερομόναχο. Στον κώδικα Δοχειαρίου αρ. 332, που γράφτηκε σε συνεργασία του Θεοκλήτου με τον Παΐσιο σε δύο περιόδους (1760, 1764), αναφέρεται ο Κάλλιστος συνολικά τέσσερις φορές. Τον παρουσιάζει με τις επωνυμίες “κύρ Καλλίστου του Προύσαλλη”, “Καλλίστου ιερομονάχου του Προύσαλλη”, Καλλίστου ιερομονάχου”, και τέλος “Καλλίστου ιερομονάχου και διδασκάλου του διδασκάλου μου”. Από τα ανωτέρω, εκτός του ότι αποδεικνύεται αυτό που αναφέραμε πιο πάνω, για την άνεση και την ποικιλία με την οποία χρησιμοποιούνται οι επωνυμίες των μελοποιών, παρέχονται πολύ σημαντικές πληροφορίες για τον Κάλλιστο. Πρώτον, μαθαίνουμε τον τόπο καταγωγής του που είναι η Προύσα. Δεύτερον και σημαντικότερον, ότι ο Κάλλιστος είναι ο δάσκαλος του διδασκάλου του Θεοκλήτου, ο οποίος δεν είναι άλλος από τον Λαυρέντιο, πράγμα που αναφέρει πιο πάνω στην δοξολογία του Γερμανού Νέων Πατρών “καλλωπισθείσα υπό Λαυρεντίου ιερομονάχου και ημετέρου διδασκάλου”. Με την επωνυμία αυτή τον παρουσιάζει και στον κώδικα Ιβήρων αρ. 983 του 1762 “κύρ Καλλίστου ιερομονάχου και διδασκάλου του διδασκάλου μου”, σε ένα μάθημα της Πεντηκοστής. Όσον αφορά στον Παΐσιο, όπως ο ίδιος δηλώνει στον κώδικα Δοχειαρίου αρ. 332 “Πατώ κύρ Παισΐου εκ χώρας πέλλοντος, μαθητού Θεοκλήτου του μουσικού” είναι μαθητής του Θεοκλήτου και είναι και αυτός Γαννοχωρίτης. Αξιοσημείωτο ακόμη είναι ότι ο Θεόκλητος είναι και εξηγητής του χερουβικού του πρώτου ήχου του Καλλίστου “κύρ Καλλίστου ιερομονάχου του Προύσαλη, καλωπισθέν και εξηγηθέν παρ’ εμού Θεοκλήτου του μοναχού” (Κουτλουμουσίου, αρ. χφ 446, φ. 192r), χερουβικό το οποίο στον κώδ. ΕΒΕ-ΜΠΤ αρ. 810 του 1789, φέρεται ως “εξήγημα Θεοδούλου μοναχού”.
Συνοψίζοντας λοιπόν έχουμε ως άμεσο μαθητή του Καλλίστου τον Λαυρέντιο ιερομόναχο, ο οποίος με τη σειρά του είναι δάσκαλος του Θεοκλήτου μοναχού, του δασκάλου του Παϊσίου ιερομονάχου. Βρίσκουμε όμως ακόμη ένα μαθητή του Καλλίστου, γραφέα του κώδικα της Εθνικής Βιβλιοθήκης του Παρισιού Suppl.gr 1135, ανθολογία, τον Θεοφάνη ιερομόναχο στην εποχή γύρω στα 1730-1750.
Μέχρι στιγμής είναι γνωστά επτά έργα του Καλλίστου. Έχει τονίσει ένα χερουβικό σε ήχο πρώτο τετράφωνο, ένα κοινωνικό Αινείτε σε ήχο επίσης πρώτο τετράφωνο, δύο καλοφωνικούς ειρμούς του πρώτου ήχου Ο άγγελος εβόα, και του τετάρτου ήχου Εσείσθησαν λαοί, ένα κοινωνικό Εις πάσαν την γην σε ήχο πλάγιο του τετάρτου και αυτό και τέλος ένα στιχηρό μάθημα σε ήχο της εορτής.
Έχουν επισημανθεί ακόμη δύο χρονολογημένα αυτόγραφα του Καλλίστου, από τα οποία το ένα βρίσκεται στην ΕΒΕ με αριθμό 2213, ένα Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο, του έτους 1764 και το άλλο στην άλλοτε Ζωσιμαία σχολή των Ιωαννίνων με αριθμό 3, το οποίο είναι στιχηράριο, του έτους 1705.
Έχουμε λοιπόν ένα ακόμη παράδειγμα με τον ιερομόναχο Κάλλιστο, ενός μεγάλου βατοπαιδινού μουσικού με πολλαπλό έργο και προσφορά, είτε ως διδασκάλου, είτε ως μελοποιού, είτε ακόμη ως γραφέα. Ένα ακόμη παράδειγμα που μεγαλώνει την ευθύνη “ημών” των διαδόχων του, Βατοπαιδινών μουσικών έναντι της ψαλτικής τέχνης καθ’ όλον.
Πηγή: Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου
Εργογραφία
• Χερουβικό, ήχος α´ τετράφωνος
Καλοφωνικοί ειρμοί
• Ο άγγελος εβόα, ήχος α´
• Εσείσθησαν λαοί, ήχος δ´
Κοινωνικά
• Αινείτε τον Κύριον, ήχος α´ τετράφωνος
Εις πάσαν την γην, ήχος πλ. δ´
